Futog – od nekadašnjeg najmoćnijeg trgovinskog centra do varošice pored Novog Sada

futog
Istorija Futoga je starija od Novog Sada i veoma je bogata. Kroz istoriju se u Futogu vršila razmena dobara i vremenom je postao jedan od glavnih centara trgovine na Dunavu. Nedostatak puteva i močvarno područje nisu sprečili Futog da u 9. veku izraste u centar trgovine koja se obavljala skelama. Postao je veoma cenjeno i prometno pristanište zajedno sa Petrovaradinom.

Princ Ištvan je Futogu dodelio pravo organizovanja službe za vuču brodova, i u 13. i 14. veku Futog je postao najprometnije mesto u ovom delu Vojvodine. U 14. i 15. veku počinje da se širi i da izrasta u značajni poljoprivredni i trgovinski centar. Toliko značajan, da je nekoliko puta tu zasedao Ugarski parlament. Godine 1456. dodeljuje mu se status grada od strane kralja Lasla (Vladislava).

Od 1528. do 1921. godine Futogom su rukovodili Kraljevska komora, General baron Jozef Nehem, grof Batler, grof Cernhaus, Jozef Odvajer, Fridrih Lorenc Kavrijan, Mihailo Čarnojević, Andraš (Andrija) Hadik, grof Brunsvik i grof Hotek. Za vreme Čarnojevića, Futog je postao jedno od najvećih vlastelinstava u Bačkoj, a grof maršal Hadik je okupio isto to vlastelinstvo kako bi izgradio prelepi dvorac, današnju Poljoprivrednu školu i spomenik kulture proglašen 2001. godine.

Ljudi su naseljavali prostor današnjeg Futoga još od praistorije, što dokazuju ostaci zemunica. Razna plemena su ostavila svoje tragove u Futogu: Rimljani, Huni, Avari, Vizantinci, Mađari, Sloveni, Tatari, Osmanlije, itd. Iako su Sloveni u Bačkoj prisutni od kasnoantičkog perioda, nalazi datiraju iz 9. veka.

Ime Futog se spominje u 13. veku po prvi put nakon tatarske invazije na ovom području. U drugoj polovini 18. veka počela je kolonizacija Nemaca u Futog, koja je završena 1774. godine. Veći deo doseljenih Nemaca živeo je u naselju koje je nazvano Novi Futog (Neu-Futok), dok su Srbi pretežno živeli u Starom Futogu (Alt-Futok).

Godine 1944, nakon pobede nad zloglasnom vojskom Mikloša Hortija, Futog je bio poluprazan. U domove nekadašnjih nemačkih komšija počeli su masovno da se useljavaju porodice iz okoline i regiona.

U Futogu su izgrađeni značajni objekti, a neki od njih su i zaštićeni spomenici kulture. Pravoslavna crkva Sveti Kuzman i Damjan izgrađena je 1776. godine. Poznati umetnici koji su učestvovali u uređivanju enterijera crkve su Arsenije Teodorović (ikonostas) i Janko Halkozović (zidno slikarstvo).

U crkvu je preneta vredna zbirka ikona Pavla Simića nakon rušenja Blagoveštenjske kapele na starom Vašarištu. Godine 1777. izgrađen je Futoški dvorac u barokno-klasicističkom stilu. Sagradio ga je grof Andraš Hadik. Rimokatolička crkva Srce Isusovo je izgrađena 1908. godine u pseudogotskom stilu. Grof Hadik je podigao rimokatoličku crkvu i župni dvor na mestu stare crkve koja je porušena 1776. godine i na njihovom mestu je porodica Hotek podigla novu crkvu posvećenu Srcu Isusovom prema projektu Ferenca Veningera. Predstavlja zadužbinu Marije i Rudolfa Hoteka.

U crkvi se nalazi pet slika Jozefa Ferenca Falkonera, baroknog umetnika. Godine 1893.izgrađen je „Rudolfinum“, poznatiji još i kao „Bastilja“ u stilu eklektike a danas je dom učenika. Godine 1894. je izgrađen „Marianum“ u stilu istoricizma, a danas je gerontološki centar.

Škola i industrija su u glavnoj ulozi kada je razvoj Futoga u pitanju. Prva zvanična škola u Futogu je počela sa radom 1707. godine. U posleratnim godinama škola je obavila veliku i značajnu ulogu.

Pored rada sa decom, radilo se sa decom i omladinom čije je obrazovanje bilo ometeno ratom i opismenjavanjem polupismenih i nepismenih meštana. Stvorena je osmorazredna škola 1950. godine spajanjem četvororazredne škole i progimnazije.

Do 1956. škola nije imala ime, pa je na predlog kolektiva Školski odbor odlučio da škola dobije ime narodnog heroja Pinkija, što je današnja OŠ „Desanka Maksimović“. Dragomir Lalin, rođen u Titelu, izgradio je 1951. godine tri fabrike: „Garant“(motorni delovi), „Milan Vidak“ (žičani proizvodi) i „Aroma“ (prehrana i začini). Pored ovih fabrika postoje još i „Vagar“ (izrada i servis vaga) i „Futožanka“(nekadašnja fabrika stočne hrane, a danas napuštena). Godine 1968. izgrađena je savremena školska zgrada sa fiskulturnom salom. U njoj se školovalo 1700 učenika, ali premašen je kapacitet, što je predstavljalo problem. Godine 1985. izgrađena je OŠ „Miroslav Antić“ i u nju se preselio deo učenika i deo kolektiva.

Zanimljivosti:

– Zavetni krst u Futogu – predstavlja nultu tačku Starog Futoga, podigla ga je ugledna futoška porodica Šević. Otkriven je 22. 8. 1803.

– Najveća bronzana ostava u Vojvodini, koja se danas čuva u Muzeju Vojvodine, pronađena je u Futogu od strane arheologa.

– Nekada je postojao tunel ispod magistralnog puta koji je povezivao dvorac (školu) sa katoličkom crkvom Srce Isusovo.

– Futog je nekada imao pet vlastelinskih grbova, a najpoznatiji je grb sa uspravnim plužnim raonikom i tri košnice. Ujedno je i zvanični grb.

– U prošlosti se govorilo kako se Petrovaradinski šanac nalazio kraj Futoga. To samo po sebi govori koliko je Futog bio značajan ekonomski centar pre uspona Novog Sada.

– U Futoškom dvoru su nekoliko dana pre Sarajevskog atentata boravili nadvojvoda Franc Ferdinand i njegova supruga Sofija Hotek.

– „Milan Vidak“ je bila fabrika žice i žičanih proizvoda i poznata je po tome što je snabdevala gradnju čitavog Novog Beograda i čitav Balkan tokom 40 godina.

– Potrebno je spomenuti saradnju „Arome“ i američke kompanije „General Foods“ koja je donela na jugoslovensko tržište bezalkoholni praškasti napitak „Tang“.

Futog je poznat i po pet vekova dugoj proizvodnji kupusa, kojim se u austrijsko vreme plaćao porez, a kasnije, pojavom železnice, snabdevala čitava Evropa. Danas je futoški kupus jedan od najpoznatijih prehrambenih brendova Srbije. U čast ove izvorne vrste belog kupusa, u Futogu se, krajem oktobra, tradicionalno održava Futoška kupusijada, a uz zanimljiv kulturno-zabavni program i takmičenja u kuvanju jela od kupusa.

Podeli ovaj članak

Povezani članci

ODBORNICI

Danas smo i zvanično dobili predstavnike u Skupštini grada Novog Sada, Petar Holik i Miran Pogačar. U imenu naše organizacije, osim borbe i

Čitaj dalje