Istoriju obeležavanja Osmog marta treba posmatrati u kontekstu borbe žena za radna, ali i građanska i politička prava.
U eri sveopšte komercijalizacije, 8. mart se danas uglavnom obeležava kupovinom cveća i poklona ženama, bez osvrta na revolucionarnu borbu naših prethodnica, kao da nezaposlenost, niske plate i rodni jaz u platama, ekonomska eksploatacija, mobing, nezakoniti otkazi, neplaćeni kućni rad i sl. i danas nisu dovoljan razlog da svi zajedno masovno marširamo ulicama, ne samo u Beogradu, nego i u drugim gradovima u Srbiji.
A kako je počelo?
Predlog da se 8. mart ustanovi kao Međunarodni dan žena, kao pandan Prvom maju, usvojen je na predlog nemačke levičarske političarke Klare Cetkin, 1910. godine u Kopenhagenu, na Drugoj međunarodnoj konferenciji socijalistkinja. Praznik je ustanovljen u znak sećanja na masovne proteste koje su organizovale tekstilne radnice u Americi 8. marta 1875, zahtevajući bolje uslove rada, kraće radno vreme i bolje plate, a zatim i 1908, kada je 15 hiljada žena marširalo ulicama Njujorka, ovaj put zahtevajući i pravo glasa za žene.
U Americi je prvi nacionalni Dan žena obeležen 28. februara 1900, nakon Deklaracije koju je izdala Socijalistička stranka Amerike.
Nakon Klarine inicijative, prvi međunarodni dan žena u Evropi obeležen je 18. marta 1911, na četrdesetogodišnjicu Pariske komune. Već narednog dana u Austriji, Danskoj, Nemačkoj i Švajcarskoj oko milion žena i muškaraca organizuje demonstracije, zahtevajući pravo glasa za žene.
Pored ostalih važnih istorijskih događaja, 8. mart je podsećanje i na požar u fabrici „Triangle Shirtwaist“ (Njujork) u kojem je iste godine život izgubilo oko 140 žena i devojčica, uglavnom italijanskih i jevrejskih imigrantkinja. Požar nije bilo moguće izbeći, jer je radnicima i radnicama bilo zabranjeno da napušaju hale tokom jedine tridesetominutne pauze na koju su imali pravo tokom smene od 13 sati.
U Jugoslaviji je Međunarodni dan žena prvi put obeležen neposredno pred početak Prvog svetskog rata, 1914. godine, uz pozdravni telegram koji je ženama Jugoslavije uputila Klara Cetkin.
Osmog marta 1917. Ruskinje zaposlene u tekstilnoj industriji su, po ugledu na Amerikanke, stupile u štrajk zahtevajući završetak rata, ukidanje carstva i okončanje nestašice hrane u Rusiji. Štrajku žena su se pridružili i muškarci. Njihova zajednička borba označila je početak Februarske revolucije.
Nakon Oktobarske revolucije i ukidanja Ruskog carstva uspostavlja se prva socijalistička država. Ruska revolucionarka i feministkinja Aleksandra Kolontai se dogovorila sa Lenjinom, koji je predvodio revoluciju, da 8. mart postane državni praznik u Sovjetskom Savezu.
Na Drugoj međunarodnoj konferenciji žena u Moskvi 1921. odlučeno je da se 8. mart u celom svetu obeležava kao Međunarodni dan žena.
Mesni komitet Komunističke partije Jugoslavije, sa Josipom Brozom na čelu, 1928. godine izdao je letak “Drugarice! Radnice!” u kom iskazuje punu podršku radu među ženama.
Kada su Hitlerovi nacisti došli na vlast zabranili su obeležavanje Dana žena i uveli Dan majki.
U jeku Drugog svetskog rata, 1942, na oslobođenoj teritoriji u Bosanskom Petrovcu osnovan je Antifašistički front žena Jugoslavije (AFŽJ). Osnivačkoj konferenciji je prisustvovao i Josip Broz Tito, tada vrhovni komandant narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Odao je priznanje ženama za učešće u oružanoj borbi i organizovanju života na oslobođenim teritorijama, ističući da ovo nije samo borba za oslobođenje zemlje i borba protiv okupatora, nego i borba za oslobođenje žena.
AFŽ je delovao kao organizacija žena koja radi za žene i za opšte dobro. Samo u tim uslovima moglo se započeti oslobađanje žena i njihov masovan ulazak u društvenu, privrednu i političku stvarnost. Taj zamah, polet, energija i upornost kojom su žene ženama u direktnim kontaktima prenosile znanja i iskustva, pružale neposrednu podršku, predstavlja, u istorijskom smislu, najefikasniji model ženskog aktivizma kod nas. AFŽ je izborio pravo žena na rad u javnoj sferi i pravo glasa koje su žene Jugoslavije prvi put iskoristile na izborima 1945. godine.
U savremenom kontekstu, osmomartovski marševi obuhvataju sve društveno marginalizovane grupe i podsećaju na dugogodišnju borbu za ženska prava.
I ove godine mreža feminističkih i ženskih grupa i nezavisnih aktivistkinja u Beogradu organizuje centralni događaj – Osmomartovski protestni marš pod nazivom „Uvek na prvoj liniji“.
Aktivistkinje i aktivisti građanskog pokreta BRAVO! pridružuju se Maršu i stoje uz istaknuta zalaganja ženskog pokreta u Srbiji za:
- Dostojanstven rad i platu za život – u jeku ekonomske krize, inflacije i korupcije;
- Odbranu ženskih političkih prava dok se nalazimo u krizi demokratije;
- Siguran porođaj i reproduktivna prava dok slušamo o rasprostranjenosti akušerskog nasilja;
- Protiv sistematskog nasilja u društvu u epidemiji sveopšteg nasilja;
- Slobodu mišljenja, govora i okupljanja u vreme progona aktivistkinja, novinarki i političarki;
- Institucije u službi građanki, nasuprot zarobljenih partijskih institucija;
- Održivu budućnost i ekološku pravdu – u vreme globalnih sukoba, zalažemo se za prekid ratnih dejstava i pravdu za sve žrtve. Stojimo uz žene, autohtone narode i migrante koji su najviše pogođeni ekološkom nepravdom.
Zato, živeo 8. mart, revolucionarni praznik žena!
Tekst napisala Aleksandra Mirimanov
